Gimnazjum złoczowskie – zebrał i opracował Roman Mackówka

2014.05.10 14:07:01

W 1872 Galicja uzyskała autonomię polityczna – powołany został Sejm Krajowy, Wydział Krajowy i Rada Szkolna Krajowa z siedzibą we Lwowie.
Dzięki zabiegom polskiej  społeczności w 1873 otwarto Gimnazjum w Złoczowie.

Do  roku 1939 Gimnazjum miało 11 dyrektorów:
1/ Seweryn Płachetko (1874 – 1880)
2/ Teofil Malinowski (1880 – 1892)
3/ Przemysław Niementowski (1892 -1903)
4/ Emil Lityński (1903)
5/ Tomasz Garlicki (1904 – 1914)
6/ Władysław Kryczyński (1915 1929)
7/ Stanisław Szediwy (1929 -1930)
8/ Jan Byra (1931 -1932)
9/ Tadeusz Woytoń (1932 -1935)
10/ Edmund Gibczyński (1935 -1936)
11/ Jan Chociej (1936 – 1939)

Ważniejsze wydarzenia:
-  6 stycznia 1873 - cesarz Franciszek Józef I zatwierdził utworzenie w Złoczowie 4 klasowego niższego gimnazjum męskiego;

-  czerwiec 1877 - pierwsi abiturienci w liczbie 50. opuszczają 4 - letnie gimnazjum;

-  wrzesień1878 - otwarcie V klasy  i zatwierdzenie 8 - klasowego gimnazjum;

-  maj 1892 - pierwsza matura, złożyło ją 10 osób;

-  maj 1891 – pierwsza  kobieta Matylda Schorr (Żydówka) zdała prywatną maturę;

-  30 marca 1893 - w auli gimnazjum otwarto kaplicę dla obu katolickich obrządków;

-  3 marca 1895 Rada Krajowa wprowadza naukę religii mojżeszowej;

-  1899 – odbył się jubileusz 25 - lecia istnienia gimnazjum;

-  17 września 1903 wielki pożar miasta strawił dach i spowodował tygodniową przerwę w nauczaniu;

-  1914 – wybucha I wojna światowa i uniemożliwia nauczanie;

– 19 października 1918 ukraińskie Zgromadzenie Konstytucyjne we Lwowie ogłosiło powstanie niezależnego państwa ukraińskiego „na zwarty etnograficznie obszarze ukraińskim to jest przede wszystkim Galicji Wschodniej”
Po upadku monarchii austriackiej skorzystali z pomocy władz wojskowych z demobilizującej się armii austriackiej.

- 1 listopada 1918 r. dokonali przewrotu wojskowego na terenach Wschodniej Galicji.
Opanowali Złoczów i aresztowali wielu Polaków. Żydzi wspierali Ukraińców. Burmistrzem został dr Gold. Złoczów zamieszkiwało wówczas ok. 13.000 osób, w tym Żydzówi 70%, Polaków 20%, Ukraińców i Rusinów 10%.

-  23. listopada aresztowano polskich profesorów: Bryckiego, Charaka, Dobrzańskiego i Leszczyńskiego, a dyr. Kryczyński został wezwany przez nowego starostę Ukraińca  Bałtarowicza. Gdy 14 grudnia stawił się w biurze starosty Bałtarowicza, ten oświadczył, że przyjmuje go urzędowo, i zapytał, czy obejmie kierownictwo zakładu (gimnazjum). Nie sprzeciwił odmówił pełnienia nadal obowiązków kierownika z zastrzeżeniem: że nie nastąpi zasadnicza zmiana co do języka wykładowego i że internowani profesorowie Polacy odzyskają  wolność, bez których uruchomienie zakładu jest niemożliwe.  Starosta Bałtarowicz w odpowiedzi na to zażądał podpisania deklaracji, a gdy spotkał się z odmowa, polecił swojemu sekretarzowi  Jojce spisać protokół. Następnego dnia dyr. Kryczyński otrzymał pismo urzędowe nakazujące mu oddać zakład i złożyć urzędowanie do rąk prof. Leona  Hnatyszaka - Ukraińca. Dyr. Kryczyński urzędował  nadal aż do dnia 21. grudnia 1918 r., w którym ostatecznie przekazano zakład nowemu kierownikowi po spisaniu inwentaryzacji. Otwarcie ukraińskiego gimnazjum przez Hnatyszaka nastąpiło 15 stycznia 1919 r. Z profesorami Polakami z gimnazjum zniknęli też uczniowie Polacy. Odtąd większość młodzieży stanowili Żydzi obojga płci, gdyż zakład zamieniono na koedukacyjny.
W zakładzie zabroniono używanie języka polskiego, którego nawet nie wprowadzono jako  nadobowiązkowego, natomiast wprowadzono język hebrajski, a ponieważ profesorowie Żydzi nie znali dostatecznie języka ruskiego, na konferencjach pozwolono im przemawiać po niemiecku.
Dnia 31 stycznia ukraińska dyrekcja gimnazjum zwróciła się pismem do Komendy miasta, aby zabroniła uczniom byłego austriackiego gimnazjum dalszego noszenia odznaki „G” na czapkach, jak też na kołnierzu stopień wskazujący klasę, do której uczeń należał. Inspiratorem wszystkich kroków Hnatyszaka był katecheta gr. kat. Ks. Mikołaj Chmielowskij;

-  1919 – Ukraińcy dokonują mordu na Polakach;

-  z końcem maja 1919 r. po wkroczenie wojska polskiego do Złoczowa otwarto gimnazjum polskie;

-  1 września 1919 r. uczniowie rozpoczynają naukę juz w polskim gimnazjum. Na stanowisko dyrektora powrócił prof. Kryczyński;

-  w 1920 r. wojenny front polsko – radziecki przesunął się od Kijowa pod Zborów, Lwów i Warszawę;

-  8 lipca 1920 r. powstał tak zwany rząd Galicyjskiej Socjalistycznej Republiki Rad. Na zajętych terenach ogłoszono, że językiem urzędowym jest język ukraiński, polski i żydowski;

-  w połowie sierpnia 1920 r., po zwycięstwach oręża polskiego pod Lwowem i Warszawą, armia czerwona wycofała się w głąb Rosji;

-  1 września 1920 r. ponownie rozpoczęto naukę w gimnazjum;

- w 1921 r. gimnazjum przybrało nazwę „Państwowe Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego. Do gimnazjum zaczęły uczęszczać także dziewczęta, Polki i Żydówki, Ukrainek nie było. Zmieniło się grono znacząco grono nauczycielskie. Pozostali przede wszystkim Polacy, ale też Rusini i Żydzi. W tym czasie powstało oddzielne ukraińskie gimnazjum prywatne na prawach publicznych. Ukraińcy przenieśli się do gimnazjum ukraińskiego. Znikła z gimnazjum organizacja ukraińskich „plastunów” (ukraińskich harcerzy). Polskimi „skałtami” zajmował się prof. Leszczycki;

-  Z upływem lat do gimnazjum państwowego zapisywało się coraz miej Ukraińców, najczęściej byli to synowie grekokatolickich księży (Filipowicz, Potopnyk, Hawryluk). W gimnazjum państwowym pozostali Rusini (Drobenko,  Gorczakowscy, Tarnawscy, Mykietyn i in.). Żydzi (chłopcy i dziewczęta) przyjmowani byli bez ograniczeń
Rusini głosili pogląd, że istnieje jeden ruski naród Małorusini i Wielkorusini;
/Wg spisu z 1931 r. wśród społeczności Rusińskiej połowa określała się jako Rusini i Ukaińcy stosunkiem 1:1/
/Fragment przemówienie posła na Sejm RP, Mychaiła Baczyńskiego z BBWR, Rusina, z dnia 21 stycznia 1931 roku. (Archiwum Sejmowe): "Wysoka Komisjo! (zachowano pierwotną pisownię) Jeżeli w przemówieniu swojem używać będę terminu „ruski", to termin ten proszę rozumieć nie w znaczeniu „rosyjski", lecz tylko „rusiński". Termin więc „ruski" będę zastosowywać przy określeniu nacjonalnem narodu zamieszkującego terytorjum byłej Galicji, dzisiejszej zaś Małopolski Wschodniej, a więc terminem tym określam nie „Rosjan", lecz greko-katolików „Rusinów". Tak samo, gdy będę używać terminu „ukraiński", „Ukrainiec" to jedynie dla określenia tej części narodu ruskiego, zamieszkującej Wschodnią Matopolskę, która przyjęła tę nazwę dla swego nacjonalnego określenia. Gdy będę mówił podczas mego przemówienia o Ukraińcach — to należy przez to rozumieć wszystkich członków trzech galicyjsko - ukraińskich partyj oraz członków UOW (Ukraińskiej Organizacji Wojskowej…. /

-  26 czerwca 1924 odbył się jubileusz 50 – lecia gimnazjum i wystawa plastyczna ucznia gimnazjum, Kratochwila.  Uroczystość rozpoczął chór szkolny pod batuta księdza Zenona Tarnawskiego. Chór wykonał kantatę skomponowana przez polonistę prof.  Kazimierz Sołtysika:

Już lat pięćdziesiąt trudu i ofiary,
Półwieczna próba upłynęła już,
Więc dzisiaj pełni nadziei i wiary,
Prowadzim w przyszłość setki młodych dusz.

Dziś jak przed laty wita was szkoła,
Tym samym sercem w murach swych gości
Dłoń  zatem w dłoni, do góry czoła
A pierś niech zabrzmi hymnem radości;

/Po wielu, wielu latach, Marian Kratochwil, art. malarz mieszkający w Londynie we wspomnieniach „Pogaduszki Złoczowsko – Lwowskie” napisał: zawsze miałem trudności z matematyką i fizyka, które uczył prof. Leon Redkiewicz, a że był rozkochany w sztuce, dał mi spokój i łagodnie potraktował mnie przy maturze/ - maszynopis archiwum prywatne.

-  7 września 1924 - młodzież gimnazjum bierze udział w powitaniu  i pożegnaniu prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, przybyłego na uroczystość poświecenia sztandaru 52 p. p.;

-  1925 lub 1926 gimnazjum przeżyło miłą uroczystość. Prof. K. L.,  40 letni mężczyzna (uczył języka polskiego) zakochał się w swojej uczennicy. Ona miała zaledwie 20 lat. Ślub odbył się w kościele parafialnym. Chór gimnazjalny zaśpiewał „Veni Creator. Po roku urodziło się dziecko;
         Po wielu latach, już w wieku „balzakowskim” pani profesorowa Jadzia P. przeżywała powtórnie „love story”;
/Kadra oficerska oskarżyła por. Adamowicza o flirt czy też, jak plotkowano, nawet o romans z młodą i rezolutną żoną  miejscowego pedagoga. Sprawdzono i to wielokrotnie, że przebywają i tańczą najchętniej ze sobą, spacerują po Wałach (złoczowska promenada)… Skandal!...
Pułkownik Dąbek został zaproszony do domu starego pedagoga. Pułkownik myślał, że chodzi o por. Adamowicza, tymczasem rozmowa całkiem niespodziewanie nabrała znaczenia ogólnego.  Po dłuższej rozmowie nastąpiła cisza. Profesor zaczął rozstawiać szklanki i nalewać herbatę. - W pułku macie wieku zdolnych oficerów. Choćby Adamowicz. To dawny znajomy mojej żony. Jeszcze ze szkół. Mieli ku sobie, ale sprawy poszły inaczej. I ot przypadek zrządził, spotkali się po latach w Złoczowie. Bardzo polubiłem tego chłopca. Gdybyż to więcej takich! W naszym wojsku i w ogóle. Ja sądzę, pan pułkownik podziela mój sąd o nim? /   -  Strumph-Wojtkiewicz w książce „Alarm dla miasta Gdyni”.
Por. Adamowicz  był przystojnym oficerem i rycerskich manierach, to też miło był widziany na złoczowskich salonach. Ja wówczas miałem dziesięć lat, siostra już maturzystka. Było u nas spotkanie towarzyskie. Dziewczęta zaprosiły kolegów. Był też por. Adamowicz. Musiało to być w karnawale, bo pamiętam, że było dużo ciepłych pączków z różą. W tedy w modzie były zabawy: w „głuchy telefon”. Polegało to na przekazywaniu do ucha następnej osoby jakiejś informacji, ostatni w kolejce  ujawniał treść, oczywiście zupełnie odmienną. Modna też była zabawa w listonosza, i inne, np. dziewczęta zakładały kolegom opaskę na oczy, a oni musieli witać się  z dziewczynami i pocałować w rękę tą, którą rozpoznał. Padło wreszcie na por. Adamskiego, zawołały mnie i powiedziały, że też mam podać rękę. Kiedy podszedł do mnie, szarmancko stuknął obcasami, uścisną mi rękę i pocałował, oznajmiając, że  to ręka panny Carewiczównej. Rzeczywiście Myszka była kobietą drobną, o drobnych wysmukłych  rączlach. Ubaw był na sto dwa.

-  1928/1929 - następuje przekształcenie gimnazjum na koedukacyjne;

- 20 lutego 1929 w związku z wynikiem klasyfikacji w gimnazjum w Złoczowie  uczniowie gimnazjum dopuścili się szeregu karygodnych wybryków. Oprócz wybicia szyb w gimnazjum, w mieszkaniu jednego z profesorów, znieważono czynnie nauczycielkę. Policja prowadzi dochodzenia celem ujęcia sprawców -„Ilustrowany Kuryer Codzienny” z 22 lutego 1929 – Lwów;

- 1931– z gimnazjum państwowego w Złoczowie wydalono 13 uczniów wyznania mojżeszowego za udział w nielegalnych komunistycznych organizacjach. Wydaleni nie mają prawa wstąpić do żadnej instytucji naukowej w Polsce. ISKRY Tygodnik Ilustrowany Nr 16, 4 kwietnia 1931 Gazetka z całej Polski;

- 1933/1934 - wprowadzenie nowego typu gimnazjum – po 6 klasach szkoły powszechnej,  4. klasowe gimnazjum i 2. klasowe liceum;

- W 1933 odbyła się wystawa obrazów artysty malarza Stanisława Błońskiego w salach gimnazjum - akwarelisty i rysownika. Absolwenta szkoły malarskiej w Penzie i szkoły technicznej barona Stieglitza w Petersburgu. W latach 1915-22 służył w wojsku, a w roku 1923 przyjechał do Polski. Od roku 1923 wystawiał cykle swoich akwarel na wystawach w Płocku, Grudziądzu, Włocławku, Toruniu, Warszawie, Poznaniu, Łucku i Lublinie. Współzałożyciel i członek zarządu Towarzystwa Miłośników Sztuk Pięknych w Toruniu. Największą popularnością cieszyły się cykle akwarel: Z biegiem Wisły i Śląsk Cieszyński. Oferowana praca prezentowana była na trwającej od  1 maja 1926 roku wystawie 240 akwarel odbywającej się w sali Towarzystwa Rolniczego w Płocku;

-  7 czerwca 1936 otwarcie i poświecenie kolonii wakacyjnej młodzieży w Jelechowicach;

-  8 – 25. 1939 pod przewodnictwem dyr. Jana Chocieja odbyła się ostatnia matura przed wybuchem II wojny światowej.

Bibliografia:
- Maria Szymska, Adolf Drobenko i Władysław Gniewek-Wegrzyn – KSIĘGA PAMIĄTKOWA Gimnazjum Złoczowskiego 1873 – 1939, wyd. Kraków 1992
-  Sprawozdania gimnazjalne i relacje wychowanków gimnazjum
-  Broszura „Z Krwawych Dni Złoczowa 1918 -1919”
-  Rocznik Statystyczny z 1939 (spis ludności z 1931 r.)
- Stefan Strypa - Pamiętnik gimnazjalisty /1918 – 1927/, wyd. Polski Ośrodek Wydawniczy POW  Paryż – Katowice 1985

- Józef Błoński – Pamiętnik 1891 – 1939 – Wydawnictwo Literackie Kraków 1981 

- BIBLIOTEKA ZŁOCZOWSKA -125. lecie GIMNAZJUM ZŁOCZOWSKIEGO 1873 – 1998, praca zbiorowa, Kraków 2001, wyd. NAKŁADEM KLUBU ZŁOCZOWSKIEGO
-  Roman Maćkówka – referat na 125 lecie gimnazjum złoczowskiego „Struktura narodowościowa w gimnazjum złoczowskim w badanych latach 1914 – 1939”

komentarze: 1