Raj posiadłoś Potockich cd.

2013.02.04 05:09:54

Raj był częścią dóbr brzeżańskich.  (nazwa pochodzi zapewne od malowniczego położenia w otoczeniu lasów i stawów). W XVIII w. w Raju Sieniawscy mieli zameczek myśliwski. Zachowany dokument z 1668 r. podaje, że istniała tu także osada (12 gospodarstw).                                                                                                   
 W 1709 r. zameczek został zniszczony przez zagończyka Adama Śmigielskiego, jednak go odbudowano. Po śmierci ostatniego z Sieniawskich, Adama Mikołaja (1726), Raj przeszedł na jego córkę Marię Zofię, zamężną 2v. za Augustem Aleksandrem Czartoryskim, wojewodą ruskim. Następnie Raj dostał się w posagu Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, żonie Stanisława, marszałka w. kor. Inwentarz z 1762 r. podaje, że zameczek wypełniony był dziełami sztuki, głównie obrazami holenderskimi i flamandzkimi.                                                

Pod koniec XVIII w. księżna marszałkowa, przeprowadziła remont zameczku, nadbudowując do wysokości baszt. Po śmierci Izabelli (1836) jej córka Aleksandra dobra brzeżańskie wniosła swemu mężowi Stanisławowi Potockiemu. Odtąd Raj w rękach Potockich, w prostej linii, pozostał do 1935 r. Ostatni właściciel, Jakub Potocki, prawnuk Stanisława, cały majątek zapisał na cele społeczne, na walkę z rakiem i gruźlicą. Raj, do wybuchu II wojny światowej, wchodził w skład fundacji J. Potockiego.

Pałac w Raju wybudowany został ok. 1830 r. przez Aleksandra Potockiego, wg projektu Jana Rudzkiego Wężyka. Pałac zaprojektowano na planie kwadratu, który odpowiadał rzutowi dawnego zameczku i posiada dwie kondygnacje. Prace nad wykończeniem wnętrz prowadzono jeszcze w II poł. XIX w. Plafon biblioteki zdobiło malowidło, wykonane w 1871 r. przez Henryka Contiego, (Florenczyka). W 1879 r. wybudowano alabastrowy ołtarz i odrzwia do kaplicy pałacowej, dłuta Leonarda Marconiego. Wnętrza zdobiły cenne dzieł sztuki, jak wspomniano wcześniej, pochodzące z  zamku w Brzeżanach, w tym cztery obrazy, przedstawiających wjazd Jerzego Ossolińskiego do Rzymu w 1633 r. Biblioteka posiadała starodruki (ponad 4000 wol.) i stare rękopisy (53). W czasie I wojny światowej budynek ocalał, ale całe wyposażenie wnętrz zostało zniszczone i rozkradzione. To co ocalało (część biblioteki) Jakub Potocki przekazał testamentem Bibliotece Publicznej w Warszawie.

W 1882 r. wg projektu Juliana Zachariewicz obok pałacu wybudowano dom dla gości i pracowników administracji majątku.Park przy pałacu, w stylu francuskim i angielskim (pow. 30 morgów) założono z końcem XVIII w.
W 1879 r. w części parku wycięto ginący starodrzew i założono sad. Poza parkiem był kilkumorgowy ogród warzywny.
W 1892 r. park została zmieniony przez austriackiego ogrodnika, Waleriana Kronenberga.
Jakub Ksawery Aleksander Potocki herbu Pilawa (ur. 26 stycznia 1863 w Berlinie, zm. 27 września 1934 w Helenowie). Był synem Stanisława i Marii Konstancji Sapieha,. Maria Konstancja Sapieha (ur. 1837. zm. 1855) poślubiła Stanisława Potockiego (ur. 1824, zm.1887 w Brzeżanach, prawdopodobnie tam pochowanego – brak źródeł). Mieli dwójkę dzieci: Jakuba (ur.1863, zm.1934), ostatniego dziedzica majątku i Izabelę -ur. 2 październik 1864,  która była później pierwszą żoną Romana Potockiego - III ordynata na Łańcucie –zm. w1923r                                                          
Cały majątek odziedziczył Jakub. Był jednym z najbogatszych ludzi II RP., i ostatnim właścicielem zamku w Brzeżanach.                                                                                                

Jakub, po I wojnie światowej, zamek w Brzeżanach ofiarował Wojsku Polskiemu. Dzięki jemu ocalała część brzeżańskich nagrobków Sieniawskich, które wywieziono do Krakowa. Dziś można je oglądać w Muzeum Zamku Królewskiego na Wawelu oraz w zamku w Pieskowej Skale.  W pięćdziesiątych ub. w. do zamku w Olesku przeniesiono nagrobek Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, żony Stanisława, marszałka w. kor.
Przez wiele lat Jakub wspierał idei utworzenia w Polsce Instytutu Radowego. Ogromną część swojego majątku, m.in. majątki: Brzeżany i Helenów, zapisał stworzonej przez siebie w 1934 roku Fundacji mającej na celu wspierać badania i leczenie chorób nowotworowych oraz gruźlicy. Już wcześniej wspomagał licznymi stypendiami lekarzy i naukowców zajmujących się tą problematyką.                                                                                                                                 
Nie posiadając potomków oraz żyjącego rodzeństwa wiele dzieł sztuki: gobeliny, portrety, obrazy etc. przekazał Muzeum Narodowemu w Warszawie. Do zbiorów Ossolineum przekazał m.in. obraz Jana Matejki Unia Lubelska.  Jakub był twórcą kilku wielkich bibliotek, m.in. w Helenowie oraz w Balabamowce na Ukrainie, którą całkowicie zniszczono w czasie wojny. .                                                                                                               
Mimo swojego bogactwa był człowiekiem niezmiernie skromnym. Unikał zaszczytów. Jedyny honorowy tytuł jaki przyjął, to honorowy obywatel miasta Brzeżan.  Zghodnie z wolą został pochowany w Raju. Z wykształcenia był prawnikiem. Studia prawnicze odbył na Uniwersytecie w Dorpacie. Tam został przyjęty do najstarszej polskiej korporacji akademickiej Konwent Polonia. Należał również do Stowarzyszenia Filistrów Konwentu Polonia w Warszawie. 24 września 1934 „za długoletnią działalność obywatelską oraz wielką ofiarność dla kraju” został odznaczony Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski.

Zobacz galerię zdjęć : 

komentarze: 2